Τι συνέβη και ποιοι ήταν;
Από τα ευρήματα των ανασκαφών είναι πλέον γνωστό ότι η περιοχή του Ακρωτηρίου κατοικήθηκε κατά την Ύστερη Νεολιθική περίοδο (γύρω στο 4500 π.Χ.) και κατά τον 18ο αιώνα π.Χ. είχε γίνει πόλη.
Στις αρχές του 17ου αιώνα π.Χ. ισοπεδώθηκε από σεισμό, αλλά ξαναχτίστηκε πάνω στα ερείπια και άκμασε κατά την Υστεροκυκλαδική περίοδο, μέχρι την ταφή της μινωικής έκρηξης.
Η τοποθεσία ήταν ασφαλής, καθώς ήταν προστατευμένη από τους βόρειους ανέμους, ενώ το ανάγλυφο ευνοούσε την ανάπτυξη αγροτικών δραστηριοτήτων. Εικάζεται ότι ήταν η πρωτεύουσα του νησιού, αλλά αυτό δεν έχει ακόμη επιβεβαιωθεί. Η έκταση της ανασκαφής είναι κοντά στα 14 στρέμματα, ένα μικρό ποσοστό της προϊστορικής πόλης, υπολογίζεται ότι είναι περίπου 200 στρέμματα και έχει περίπου 30.000 κατοίκους.
Το κτίριο ήταν πυκνό και διέθετε πολυώροφα κτίρια με πλούσιες τοιχογραφίες, οργανωμένες αποθήκες, βιομηχανικό χώρο, άριστη πολεοδομική οργάνωση με δρόμους, πλατείες και είχε ανεπτυγμένο σύστημα αποχέτευσης, που περνούσε κάτω από το πεζοδρόμιο και συνδεόταν απευθείας με κατοικίες. Τα οικοδομικά υλικά ήταν πέτρα, πηλός, λασπότουβλοι ενισχυμένοι με άχυρο, ξύλο, σοβά μέσα και έξω. Ο μεγάλος αριθμός τοιχογραφιών, που διακοσμούσαν πολλά από τα κτίριά του, συνήθως τους επάνω ορόφους, έδωσαν μια εκλεπτυσμένη και εκλεπτυσμένη αστική κοινωνία, την οποία έντυσε με πολυτέλεια, κομψότητα, πολύχρωμη και εντυπωσιακή.
Η έκρηξη
Το γεγονός ότι ο οικισμός δεν βρήκε ανθρώπινους σκελετούς δείχνει ότι ένας αριθμός προειδοποιητικών σεισμών ανάγκασε τους κατοίκους να τον εγκαταλείψουν νωρίς. Ωστόσο, πριν ο οικισμός θαφτεί από έκρηξη ηφαιστειακής τέφρας, χτυπήθηκε από μεγάλο σεισμό. Κάποιοι κάτοικοι επέστρεψαν αργότερα στο χωριό για να απεγκλωβίσουν όσους δεν είχαν την ευκαιρία να πάνε και να μαζέψουν πολύτιμα και προσωπικά αντικείμενα. Άλλοι πρόδρομοι φαινομένων ηφαιστειακής έκρηξης, ωστόσο, ανάγκασαν τους κατοίκους να εγκαταλείψουν ξανά την πόλη, όπως αποδεικνύεται από το γεγονός ότι οι εργασίες διάνοιξης των δρόμων δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ, ενώ μεγάλος αριθμός αγγείων βρέθηκε σε σωρούς ερειπίων, όπου, προφανώς, είχε τοποθετήθηκε αρχικά για να μετακινηθεί σε ασφαλέστερα μέρη. Ο χρόνος, ωστόσο, μεταξύ του σεισμού και της έκρηξης του ηφαιστείου δεν πρέπει να ξεπερνά τις μερικές δεκάδες ημέρες, ενώ η διάρκεια της πρώτης έκρηξης έως τη δημιουργία της καλντέρας υπολογίζεται σε δύο με τρεις ημέρες αργότερα.
Τα αλλεπάλληλα κύματα στάχτης παρέσυραν τις στέγες και τα πάνω τμήματα των κτιρίων του οικισμού. Μετά την ηφαιστειακή έκρηξη και εναπόθεση ηφαιστειακού υλικού που οδήγησε στην ταφή του χωριού, ακολούθησε καταρρακτώδης βροχή, η οποία διέβρωσε ελαφρόπετρα και στάχτη και σε πολλές περιπτώσεις. Η βροχή μετέφερε υγρή λάσπη στο ισόγειο των κτιρίων του οικισμού, η οποία οδήγησε τόσο στη διατήρηση του περιεχομένου τους, όσο και στην παραμονή των ορόφων των υπερκείμενων ορόφων.
